Լևոն Զուրաբյան. «Մենաշնորհները ջարդում են կոնկրետ քայլերով» (տեսանյութ)
«Առաջին լրատվական»-ի զրուցակիցն է ՀԱԿ փոխնախագահ Լևոն Զուրաբյանը:
– Այս շաբաթ ՀԱԿ-ի կողմից Հայաստանի քաղաքական օրակարգ մտավ կամ առնվազն հանրային ուշադրություն գրավեց խորհրդարանականից կիսանախագահական համակարգի անցման հարցը: Հայաստանում կառավարման մոդելների շուրջ քաղաքական քննարկումներն ու բանավեճերը նոր չեն, և այդ իմաստով թերևս կարևոր է մշտապես հիշել մի բան՝ արդյունավետ կարող է լինել ցանկացած մոդել, ամեն ինչ կախված է կիրառողներից և այն հողից, որի վրա կիրառվելու է մոդելը:
Պարոն Զուրաբյան, ինչո՞ւ է ՀԱԿ-ը այս հարցը օրակարգ է բերում հենց հիմա:
– Նախ ասեմ, որ ինձ համար շատ հաճելի է, որ մեր հրապարակած ծրագիրը դարձել է ամբողջ քաղաքական դաշտի քննարկման առարկա, և սա ունի իր գաղտնիքը:
– Չհաշված քննադատությունները, որ հնչում են:
– Քննադատությունները ողջունելի են: Բայց եթե քննադատություններից խոսենք, ես կասեի, որ Կոնգրեսի հրապարակած ծրագիրը շատ ավելի լավն է, քան որևէ այլ քաղաքական ուժի ծրագիր՝ կոնկրետության մեջ: Թե ինչու մենք հանդես եկանք այդ ծրագրով, շատ պարզ պատասխան ունի, մենք կոնյունկտուրայից ելնելով չենք դա արել, իրադարձություն է կատարվել երկրում, նոր խորհրդարանը ընտրել է նոր Կառավարություն, որը բերել է 5 տարվա գործունեության ծրագիր, և դա առիթ է բոլոր քաղաքական ուժերի համար՝ հանդես գալու սեփական դիրքորոշումներով:
– Դուք ասում եք՝ հանրաքվե անել և անցնել կիսանախագահական համակարգի. այսինքն՝ դեռ չտեսած խորհրդարանական կառավարման համակարգի խերն ու շառը ու այս իշխանության լավն ու վատը՝ մի ջրից ելնենք մտնեք մյուս ջուրը:
– Ոչ մի խեր ու շառ այդ հիվանդ էքսպերիմենտի մեջ չկա, խորհրդարանական կառավարման մոդելը Սերժ Սարգսյանի կողմից ներմուծված փորձ էր, որ միայն մեկ նպատակ էր հետապնդում՝ սեփական իշխանությունը վերարտադրել: Հարց են տալիս՝ բայց ինչպե՞ս կարելի է գնալ հետ:
– Աշխարհում ընդունված է կիսանախագահականից խորհրդարանական համակարգի անցումը առաջընթաց համարել:
– Նման բան չկա… Այսօր Արևմուտքի դեմոկրատական երկրների առաջադեմ քաղաքական միտքը վերլուծում է այդ մոդելները. պրակտիկայում կա 3 մոդել՝ նախագահական, կիսանախագահական և խորհրդարանական, և գիտական կոնսենսուսը կայանում է նրանում, որ այդ մոդելներից որևէ մեկը մյուսից ավելի լավը չէ, այսինքն՝ այդ մոդելներից ամեն մեկն ունի իր առավելությունները և թերությունները: Այստեղից բխում է կարևոր հանգամանք, քանի որ այդ մոդելներից ոչ մեկն ավելի լավը չէ, այստեղ ավելի կարևոր է ավանդույթը. աշխարհի բոլոր ուժեղ դեմոկրատական ազգերը ընտրում են մեկ կառավարման մոդել, և դա երբեք չեն փոխում, սահմանադրական փոփոխություններ կատարվում են, բայց կառավարման մոդելը չեն փոխում…
– Ուզում եմ ապավինել Ձեր ազնվությանը. քաղաքական ի՞նչ նպատակ եք հետապնդում այս ծրագրով:
– Ես հենց նոր ասացի, որ մենք կոնյունկտուրայից ելնելով չենք ինչ-որ բան անում:
– Ձեր առաջարկից հետո 10 կուսակցություններ միավորվեցին, տպավորություն կա, որ համախոհություն կա այդ հարցի շուրջ:
– Եթե համախոհություն կա, շատ լավ է: Հավատացեք՝ դա մեր մոտեցումն է, մեր տեսլականն է, մենք միշտ եղել ենք կիսանախագահական համակարգի կողմնակից, մենք համարում ենք, որ խորհրդարանական համակարգին անցումը էապես թուլացնում է մեր պետությունը: Ընդհանրապես կառավարման մոդելների հետ էքսպերիմենտներ չեն անում, և ինչքան շուտ վերդառնանք կիսանախագահական մոդելին, այնքան լավ Հայաստանի համար: Կարող եմ օրինակներ բերել. այդ համակարգը հատկապես ճիշտ էր Հայաստանի նման պետության համար, որովհետև Հայաստանը գտնվում էր ծանր վիճակի մեջ, որտեղ սոցիալ-տնտեսական զարգացման խնդիրներ կան, սոցիալական դժգոհությունը շատ արագ է կուտակվում և մեծ տեմպերով: Շատ կարևոր է ունենալ կիսանախագահական մոդել, որովհետև այդ մոդելում կա իշխանության մի շերտ, դա նախագահական իշխանությունն է, որը խորհրդանշում է այդ համակարգի կայունությունը, այն առնչվում է արտաքին քաղաքականության, Զինված ուժերի կառավարման հետ, ընդհանուր քաղաքական կայունության հետ, և կա Կառավարությունը, որը կարող է հաճախ փոխվել, և երբ որ սոցիալական դժգոհությունը կուտակվում է, շատ կարևոր է, որ շատ արագ իշխանության վերանորոգում տեղի ունենա: Խորհրդարանական համակարգի դեպքում Հայաստանի պայմաններում դա նշանակում է, որ տարին մեկ մենք ունենալու ենք ճգնաժամ: Իսկ այդ ճգնաժամից գիտե՞ք ինչպես ենք դուրս գալու. ամեն մի ընտրություն բերելու է նրան, որ կամաց-կամաց Հայաստանի խորհրդարանը ընկնելու է մի քանի օլիգարխների ձեռքը. Ամեն մի օլիգարխ 15-20 մանդատով վերցնելու է խորհրդարանը՝ այնպես, ինչպես եղավ Մոլդովայում:
– Դուք նկարագրում եք մի բան, որը Հայաստանում դեռ չենք տեսել:
– Չենք տեսել, ասեմ ինչու. որովհետև առաջին էտապում նման զարգացումից փրկեց այն հանգամանքը, որ ունեինք մի բռնապետ, որի համար կարևոր չէր համակարգը խորհրդարանական է, թե նախագահական, նա ուղղակի ստեղծում էր մի համակարգ, որը կվերարտադրեր իր իշխանությունը, բայց անգամ իր ստեղծած համակարգը, պարզվեց, բավականին անկայուն է, և երկրում, բարեբախտաբար, եղավ թավշյա հեղափոխություն: Իսկ թավշյա հեղափոխության գլխավոր հետևանքն այն էր, որ իշխանության եկավ գաղափարական, քաղաքական թիմ՝ վերցրեց 70 տոկոսը: Բայց հեղափոխությունը, էյֆորիան և ժողովրդի ոգևորությունը տարին մեկ լինող բան չէ, դա կարող է լինել 30 տարին մեկ, 100 տարին մեկ, բայց նորմալ, այսինքն՝ ռուտինային վիճակում մենք շատ արագ կգանք նրան, որ մեր երկիրը այս խորհրդարանական համակարգով կբաժանվի մի քանի օլիգարխի միջև, իրար մեջ կբաժանեն՝ մեկը դատախազությունը կվերցնի, մեկը ՆԳՆ-ն և այլն, ինչպես Մոլդովայում: Վրաստանում էլ հենց այդպես է:
– Դուք առաջարկում եք արագ՝ մեկ տարվա ընթացքում վերադառնալ կիսանախագահական համակարգին:
– Իհարկե, ինչքան շուտ վերադառնանք կիսանախագահական համակարգին և այլևս երբեք փորձեր չդնենք մեր Սահմանադրության վրա, այնքան ավելի լավ: Ի դեպ, դա շատ կարևոր է նաև ռազմական տեսակետից, որովհետև շատ հստակ է Զինված ուժերի կառավարումը կիսնախագահական կամ նախագահական համակարգում, իսկ մեր Սահմանադրությունում դա լրջագույն պրոբլեմ է…
– Ընդունված է ՀԱԿ-ին համարել հեղափոխական ուժերի աջակից, համախոհ ուժ, դուք խոսում եք ընդդիմության դիրքերից, ինչ-որ բա՞ն է փոխվել:
– Բոլոր ուժերը, որոնք իշխանության մեջ չեն, ընդդիմություն են: Այլ հարց է, թե ինչպիսի ընդդիմություն են՝ հիմար, թե խելացի, իրատես, թե արկածախնդիր, կարող ընդդիմություն, թե ոչ, պետական շահ հետապնդող է, թե ոչ:
– ՀԱԿ կազմից իշխանությունը մարդիկ է վերցնում իր կազմ:
– Եթե նկատի ունեք Վլադիմիր Կարապետյանին, հայտարարության մեջ ասված է, որ նա պաշտոնավարման ընթացքում դադարեցնում է իր կուսակցական գործունեությունը: