Ինչպես է աղավաղվում նորագույն ժամանակաշրջանի պատմությունը
Ինչպես է աղավաղվում պատմությունը, այն էլ ոչ թե հեռավոր անցյալի, այլ նորագույն ժամանակաշրջանի
Թե՛ նիկոլական, թե՛ քոչարյանական ու դաշնակցական քարոզիչներն անդադար պնդում են, թե իբր Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն իր քաղաքական-պետական գործունեության սկզբնավորումից ի վեր ձգտել է եղբայրանալ Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի հետ։ Նա ոչ մի կապ չի ունեցել Հայոց բանակի կազմավորման, զինամթերքի ձեռքբերման եւ Արցախում արձանագրված փառավոր հաղթանակների հետ։ Հարց է ծագում, այն է՝ գիշեր-ցերեկ նրանք պայքարում են Թուրքիայի եւ Ադրբեջանի կողմից Հայոց պատմության հիստերիկ խեղաթյուրումների դեմ, չզգալով սակայն, որ իրենք, ըստ էության, ոչնչով չեն տարբերվում թուրք եւ ադրբեջանցի կեղծարարներից։
Այս խայտառակ փաստը, սակայն, որքան էլ արգահատելի, մեզ ո՛չ վհատեցնում, ո՛չ էլ առավել եւս, խիստ մտահոգում է, որովհետեւ ժամանակին նույն այդ մարդիկ արտահայտվել են Տեր-Պետրոսյանի նկատմամբ բացառապես փառաբանական, եթե ոչ նույնիսկ շողոքորթական գնահատականներով.
ՌՈԲԵՐՏ ՔՈՉԱՐՅԱՆ
ԼՂՀ Նախագահ (1994–1997 թթ.), ՀՀ վարչապետ (1997–1998 թթ.), ՀՀ Նախագահ (1998–2008 թթ.)
Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին.— Արցախի ժողովրդի եւ իմ անունից շնորհավորում եմ Ձեր ծննդյան 50-ամյակը։ Հայաստանի անկախության, հայկական նոր ժողովրդավարական պետության ստեղծման գործում Դուք ուժ ու եռանդ չեք խնայել, առաջնորդվելով հայ ժողովրդի այն ձգտումներով, որ Հայաստանը լինի ազատ եւ տնտեսապես բարգավաճ երկիր։ Արցախի երախտագետ ժողովուրդը երբեք չի մոռանա Ձեր անձնական ներդրումը մեր հերոսական գոյապայքարում: Մենք մեր թիկունքում միշտ զգացել ենք մայր Հայաստանի, Հայաստանի Հանրապետության իշխանությունների զորակցությունը։ Ցանկանում եմ Ձեզ քաջառողջություն եւ ղարաբաղյան երկարակեցություն՝ ի փառս այն նոր ու մեծ գործերի, որի իրականացմանն են ուղղված հայ ժողովրդի ջանքերը։
__________________________
ՀՀԱՆԱ, թղթ. 03/09.01.1995։ Կրճատումներով հրատարակված՝ Լ. Տեր-Պետրոսյան. Վերադարձ, էջ 79։
* * *
Այսօր ԼՂՀ-ն կայացած հանրապետություն է, որն ունի ինքնուրույն տնտեսություն, մարտունակ բանակ, ներքին կայուն իրավիճակ եւ հարգանք միջազգային հանրության կողմից: Մեզ համար պարզ է, որ այս ամենը դժվար թե լիներ, եթե մեր թիկունքում չլիներ Հայաստանի Հանրապետությունը… Ես կուզեի շեշտել Հայաստանի Հանրապետության նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի ներդրումը մեր բոլոր հաջողություններում: Առանց նրա հստակ դիրքորոշման, առանց փոխհամաձայնեցված քաղաքական քայլերի, մենք դժվար թե կարողանայինք ունենալ այն, ինչ ունենք: Դա Ղարաբաղում հասկանում են բոլորը, եւ ինձ թվում է, որ Հայաստանում եւ Սփյուռքում՝ նույնպես:
__________________________
«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթ, 19.09.1996թ., վերահրատարակված՝ Լ. Տեր-Պետրոսյան. Վերադարձ, էջ 79:
* * *
ՀՀ կառավարության գործունեության 2000թ. ծրագրից՝ վավերացված Ռ. Քոչարյանի կողմից.— Անկախություն ձեռք բերելուց հետո անցած ժամանակաշրջանում Հայաստանի Հանրապետությունն ունի մի շարք կարեւոր ձեռքբերումներ՝
ա) բազմաթիվ փորձություններ անցած ֆինանսական կայունությունը, հետեւողականորեն իրականացվող կոշտ դրամավարկային քաղաքականությունը, վերահսկվող ու ցածր մակարդակ ունեցող սղաճը եւ բաց տնտեսության արտաքին տնտեսական քաղաքականությունը.
բ) ոչ պետական հատվածի ձեւավորումը՝ շնորհիվ զանգվածային մասնավորեցման, եւ դրա գերակշիռ դերը երկրի համախառն ներքին արդյունքի ձեւավորման գործում.
գ) տեղական ինքնակառավարման համակարգի ներդրումը, դրա զարգացման համար նախադրյալների ստեղծումը.
դ) միջազգային, այդ թվում՝ ֆինանսական կառույցներին անդամակցությունը, այդ կազմակերպություններից արտոնյալ վարկեր ստանալու լայն հնարավորություններն ու այդ կազմակերպություններում Հայաստանի դրական համբավը.
ե) տարբեր պետություններից 1992 թվականից ի վեր ստացվող նշանակալի օգնությունը, որը նույնպես վկայում է Հայաստանին աշխարհում վստահելի գործընկեր ճանաչելու մասին.
զ) էներգետիկ ճգնաժամի հաղթահարումն ու Հայաստանն էներգոդեֆիցիտ երկրից էներգիայի պոտենցիալ արտահանող դարձնելը.
է) 1994 թվականից մինչեւ այժմ շարունակվող, իհարկե ոչ բավարար տնտեսական աճը.
ը) մարտունակ բանակի կայացումը, հաղթանակը Ղարաբաղում եւ 1994 թվականից պահպանվող զինադադարը.
թ) ժողովրդավարական պետության եւ շուկայական տնտեսության համար անհրաժեշտ հիմնական կառույցների առկայությունն ու կանոնակարգված աշխատանքը.
ժ) Սահմանադրության ընդունումը եւ դրանում ամրագրված համակարգերի աստիճանական ձեւավորումը.
ժա) խոսքի եւ մամուլի ազատությունը.
ժբ) այլակարծության վրա խարսխված բազմակուսակցական քաղաքական համակարգը.
ժգ) բոլոր մակարդակների ընտրությունների ավելի ու ավելի ժողովրդավարական բնույթը, պետության կառավարման գործընթացներում բնակչության պատասխանատու մասնակից դարձնելը.
ժդ) Հայաստանը ներգրավված է եւ ակտիվ մասնակցություն է ցուցաբերում միջազգային, եւրոպական, ԱՊՀ եւ տարածաշրջանային կառույցներին: Էական դրական տեղաշարժեր են արձանագրված երկկողմ եւ բազմակողմ միջպետական հարաբերությունների ոլորտում, որի արդյունքում ձեւավորվել են Ռուսաստանի Դաշնության, ԱՄՆ-ի, եւրոպական, Մերձավոր եւ Միջին Արեւելքի երկրների, ինչպես նաեւ բազմաթիվ այլ պետությունների հետ բարեկամական փոխշահավետ հարաբերություններ։ Հայաստանը կարեւորել է տարածաշրջանային համագործակցության զուգակցումը հակամարտությունների խաղաղ կարգավորման գործընթացներին։ Մենք հետեւողական ենք մեր հարեւանների հետ խաղաղ, տնտեսական փոխշահավետ միջպետական կապերի ձեւավորման գործում:
__________________________
Տե՛ս «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթ, 04.12.1999թ.; «ՀՀ պաշտոնական տեղեկագիր», Թ. 30 (96), 06.12.1999թ., էջ 151–152։ Վերահրատարակված՝ Լ. Տեր-Պետրոսյան. Վերադարձ, էջ 85–87:
* * *
ՍԵՐԺ ՍԱՐԳՍՅԱՆ
ԼՂՀ պաշտպանության կոմիտեի նախագահ (1991–1993 թթ.),
ՀՀ Պաշտպանության, Ազգային անվտանգության, Ներքին գործերի նախարար (1993–2007 թթ.), ՀՀ վարչապետ (2007–2008 թթ.),
ՀՀ Նախագահ (2008–2018 թթ.)
Իշխանության համար պայքարի թեժ պահին զոհաբերվում են բարոյականության եւ օբյեկտիվության սկզբունքները։ Մենք գոյություն ունենք, պայքարում ենք այն բանի շնորհիվ, որ մեր թիկունքին կանգնած է Հայաստանը։ Իսկ ընդդիմադիր մամուլը կատարում է ընդամենը իր կուսակցության պատվերը, որը փորձում է քաղաքական շահաբաժիններ կորզել։ Եթե հավատանք որոշ լրագրերի, ապա ստացվում է, թե ԼՂՀ հասնող օգնության զգալի մասը առանձին կուսակցությունների վաստակն է։ Նրանք չեն անում անգամ հազարերորդ մասն այն բանի, ինչ անում է Հայաստանի պետությունը։ Թեեւ ամեն անկյունում ձգտում են ընդգծել իրենց առանձնահատուկ վաստակը։ Կարծում ենք, որոշակի օգնություն մեզ ցույց տալիս են նաեւ կուսակցությունները, ընդ որում, նկատենք, ոչ կուսակցական միջոցներից, այլ ժողովրդի նվիրատվություններից։
__________________________
Հատված Ս. Սարգսյանի՝ Արկադի Ղուկասյանին տված հարցազրույցից. «Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթ, 01.06.1992թ.; «Չորրորդ իշխանություն» օրաթերթ, 19.12.2007թ.։
* * *
Փառք Աստծու, այս խայտառակությունը արյունահեղության չվերածվեց, չվերածվեց արյունահեղության միայնումիայն Հանրապետության նախագահի սառնասիրտ կեցվածքի պատճառով։
__________________________
youtu.be/2zS_zMBwLhA?t=5m49s, 25.09.1996թ.։ «Խայտառակություն» ասելով, Ս. Սարգսյանը նկատի ունի նույն օրը Ազգային Ժողովի շենքի վրա Վազգեն Մանուկյանի կազմակերպած գրոհը, որի ժամանակ ամբոխի կողմից բռնության ենթարկվեցին եւ առեւանգվեցին ԱԺ նախագահ Բաբկեն Արարքցյանը եւ փոխնախագահ Արա Սահակյանը։
* * *
1992 թվականին Հանրապետության ղեկավարությունը, Նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավորությամբ, ընդունեց Հայաստանի, առաջին հերթին, նրա Զինված ուժերի համար չափազանց կարեւոր եւ հեռատես որոշում. մենք բռնեցինք ո՛չ թե Խորհրդային զորքի սպառազինության բռնի գրավման, այլ՝ այդ սպառազինության Հայաստանի չափաբաժնի կանոնավոր, պայմանագրային հիմունքներով ստացման ուղին: Դրա շնորհիվ էր, որ թեեւ ռազմական տեխնիկան քանակապես քիչ էր՝ համեմատ նրան, ինչը կարող էր ստացվել բռնագրավման պարագայում, սակայն այն սարքին վիճակում էր եւ անցավ ո՛չ թե անհատներին կամ առանձին ջոկատներին, այլ՝ պետությանը:
__________________________
«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթ, 29.01.2002թ.։
* * *
Անկախության առաջին հինգ տարիներին մեր ժողովուրդը ծանրագույն փորձությունների դիմակայեց: Հաղթանակ կերտեց պարտադրված պատերազմում: Ավերվող տնտեսության փլատակներից ազատական տնտեսության հիմքերը դրեց: Ստեղծեց անկախ երկրին բնորոշ պետական կառույց, քաղաքական հաստատություններ, ստեղծեց բանակ: Հաճախ բոլոր կողմերից շրջափակված, երբեմն աշխարհից լիովին կտրված, փակ սահմանների ներսում կարողացավ իր զավակների մտքով ու եռանդով առաջ շարժվել: Կարողացավ իրեն ու աշխարհին ապացուցել անկախ ապրելու իր ունակությունը: Ապացուցել քսանմեկերորդ դարում իր գոյության իրավունքը: Պետություն ունենալու իրավունքը: Ապագա ունենալու իրավունքը: Անկախության առաջին տարիները մաքառումի ու պայքարի, ստեղծման ու ձեւավորման տարիներ էին: Հենց այդ տարիներին հայ ժողովուրդը սաղմնավորեց ապագա տասնամյակների ընթացքում մեր կյանքի ու գործունեության հիմնական կռվանները:
__________________________
president.am, 15.12.2012թ.։
* * *
ԲԱԿՈ ՍԱՀԱԿՅԱՆ
ԼՂՀ Նախագահ
Մեծարգո՛ Լեւոն Հակոբի, Արցախի ժողովրդի, իշխանությունների եւ անձամբ իմ անունից ի սրտե շնորհավորում եմ Ձեզ Արցախի Հանրապետության հռչակման 28-րդ տարեդարձի առթիվ, տոն, որի կերտման գործում մեծ է Ձեր անձնական ավանդը։
Մաղթում եմ Ձեզ խաղաղություն, քաջառողջություն, հաջողություններ ու ամենայն բարիք։ Խորին հարգանքով՝ Բակո Սահակյան, Արցախի Հանրապետության Նախագահ։
__________________________
ՀՀԱՆԱ, թղթ. 03/30.08.2019։
* * *
Հայաստանի Հանրապետության առաջին նախագահ, պարոն Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին.— Մեծարգո՛ Լեւոն Հակոբի, Արցախի ժողովրդի, իշխանությունների եւ անձամբ իմ անունից ի սրտե շնորհավորում եմ Ձեզ՝ Ձեր ծննդյան 75-ամյա հոբելյանի կապակցությամբ։
Հայաստանի Հանրապետության առաջին նախագահի բարձր ու պատասխանատու պաշտոնում Դուք մեծ ավանդ եք ունեցել Հայաստանի եւ Արցախի կայացման, զարգացման ու զորացման գործում։
Դուք անձնվիրաբար ծառայել եք հայրենիքին, եղել եք հարազատ ժողովրդի կողքին, պայքարել եք նրա նվիրական իղձերի իրականացման, ազատության ու անկախության համար, Ձեր անգնահատելի մասնակցությունն եք բերել Արցախյան ազգային-ազատագրական շարժմանը եւ ազատամարտի կազմակերպմանը։
Այս հիշարժան օրը մաղթում եմ քաջառողջություն, երջանկություն ու ամենայն բարիք Ձեզ եւ Ձեր բոլոր հարազատներին ու մերձավորներին։
Խորին հարգանքով՝ Բակո Սահակյան, Ստեփանակերտ, 09.01.2020թ.։
__________________________
ՀՀԱՆԱ, թղթ. 03/09.01.2020։ Հրապարակված Հայաստանի բազմաթիվ լրատվամիջոցներում, 09.01.2020թ.։
* * *
ԱՐԹՈՒՐ ԹՈՎՄԱՍՅԱՆ
ԼՂՀ Ազգային Ժողովի նախագահ (1996–1997 թթ.)
Անժխտելի է այն փաստը, որ մեր հաջողությունները պայմանավորված են Հայաստանի Հանրապետության վարած ճկուն դիվանագիտությամբ եւ հավասարակշռված քաղաքականությամբ: Եւ ինչ խոսք, որ այդ դժվարին գործում մեծ է նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի դերը:
__________________________
«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթ, 19.09.1996թ., վերահրատարակված՝ Լ. Տեր-Պետրոսյան, Վերադարձ, էջ 79:
* * *
ԼԵՈՆԱՐԴ ՊԵՏՐՈՍՅԱՆ
ԼՂԻՄ մարզխորհրդի նախագահ (1991թ.), ԼՂՀ վարչապետ (1995–1998 թթ.), ՀՀ օպերատիվ կառավարման նախարար (1999թ.)
Գործադիր կոմիտեի անունից եւ նրա հանձնարարությամբ շնորհավորում եմ Ձեզ Հայաստանի Հանրապետության նախագահ ընտրվելու կապակցությամբ։
Իրականացավ հայ ժողովրդի եւս մեկ երազանքը՝ ունենալ իր նախագահը։ Հատկապես կարեւոր է, որ ընտրություններն անցկացվել են բացառապես ժողովրդավարական սկզբունքներով։
Արցախի հայ բնակչությունը իր ապահովությունն ու բարգավաճումը չի պատկերացնում առանց ազատ եւ անկախ Հայաստանի Հանրապետության գոյության։
Ցանկանում եմ Ձեզ արցախյան երկարակեցություն, արցախյան սկզբունքայնություն եւ իմաստնություն՝ ի շահ Հայաստանի Հանրապետության, ի շահ ողջ հայ ժողովրդի իղձերի իրականացման…։
__________________________
«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթ, 24.10.1991թ.։
* * *
Եթե այսօր արցախահայությունը մասնակցեր Հայաստանի Հանրապետության նախագահի ընտրություններին, ապա բացարձակ մեծամասնությամբ իր ձայնը կտար ՀՀ նախագահի թեկնածու Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին:
__________________________
«Հայաստանի Հանրապետություն» օրաթերթ, 19.09.1996թ., վերահրատարակված՝ Լ. Տեր-Պետրոսյան, Վերադարձ, էջ 72:
* * *
ՍԱՄՎԵԼ ԲԱԲԱՅԱՆ
ԼՂՀ Պաշտպանության բանակի հրամանատար (1993–1999 թթ.), Պաշտպանության նախարար (1995–1999 թթ.)
Մեծարգո Լեւոն Հակոբի, ընդունեցեք իմ ջերմ շնորհավորանքները Ձեր ծննդյան 60-ամյակի առթիվ: Բարձր եմ գնահատում Ձեր տեւական ավանդը ինչպես արցախյան ազգային-ազատագրական պայքարի կազմակերպման ու նրա համակողմանի նվաճումների ապահովման ասպարեզում, այնպես էլ՝ Հայաստանի ու Արցախի տարածքներում Հայոց պետականության վերականգնման ու ամրապնդման պատմակշիռ գործում: Կրկին կարեւորելով նորանկախ Հայաստանի առաջին նախագահիդ նշանակալից հոբելյանը՝ որպես էական մի շրջափուլ ոչ միայն Ձեր, այլեւ ընդհանրապես հայրենի հասարակական-քաղաքական կյանքում, ի սրտե մաղթում եմ Ձեզ արցախյան արեւշատություն, անձնական երջանկություն եւ հարաճուն հաջողություններ. Արցախի հերոս, Գեներալ-լեյտենանտ Սամվել Բաբայան. 2005թ. հունվարի 9:
__________________________
ՀՀԱՆԱ, թղթ. 03/09.01.2005, առաջին անգամ հրատարակված՝ Լ. Տեր-Պետրոսյան. Վերադարձ, էջ 124:
* * *
ԱՐԹՈՒՐ ԱՂԱԲԵԿՅԱՆ
Արցախի եւ Հայաստանի ռազմական-պետական գործիչ,
Գեներալ-լեյտենանտ
1995թ. ամռանը Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը այցելել էր Արցախ: Պաշտպանական բանակի հրամանատար Սամվել Բաբայանի աշխատասենյակում ցանկություն էր հայտնել հանդիպելու Պաշտպանական շրջանների 8 հրամանատարների եւ ՊԲ-ի հրամանատարի տեղակալների հետ: Պաշտպանության կազմակերպման վերաբերյալ զեկույցով հանդես եկավ Սեյրան Օհանյանը: Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը դիմեց Սեյրան Օհանյանին՝ քարտեզի վրա ցույց տալ պաշտպանական գծից բանակային Մարտակերտ-Աղդամ-Մարտունի-Ֆիզուլի-Ջեբրայիլ մերձճակատային ճանապարհի հեռավորությունը: Նա տվեց հանձնարարականներ, խոսեց հետագա ռազմական գործողությունների ժամանակ այդ մերձճակատային ճանապարհի կարեւորության մասին: Այնուհետեւ հանձնարարական տվեց, որ այդ ճանապարհը միշտ պետք է լինի վերանորոգված: Վերջում արեց մի կարեւոր հայտարարություն, որ կլսեք հազար բան հող հանձնելու վերաբերյալ, զիջումների եւ փոխզիջումների մասին: Ես հող չեմ վերցրել եւ հող չեմ զիջելու: Ցանկացած բանակցության արդյունքի այո կամ ոչ ասողը դուք եք՝ պետք է պատրաստվել պատերազմի: Հետո ցանկություն հայտնեց լինել պաշտպանական գծի հարավ-արեւելյան հատվածում, որտեղ հրամանատարը ես էի: Ես՝ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին, Սամվել Բաբայանին, Լեոնարդ Պետրոսյանին, եւ եթե հիշողությունս չի դավաճանում նրանց հետ էր նաեւ Հրանտ Մաթեւոսյանը, դիմավորեցի Կարախանբեյլիի պաշտպանական հատվածում: Մանրամասն զեկուցեցի առաջնագծի իրադրության վերաբերյալ եւ ցույց տվեցի առաջնագիծը:
__________________________
aravot.am, 03.08.2018թ.։
* * *
ԱԼԵՔՍԱՆ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆՅԱՆ
Լրագրող, արձակագիր, դիվանագետ,
ՀՀ-ում ԼՂՀ մշտական ներկայացուցիչ
Հայաստանի Հանրապետության նախագահ պարոն Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին.— Սիրելի պարոն Նախագահ, թույլ տվեք շնորհավորել Ձեզ՝ ծննդյան 51-ամյակի կապակցությամբ։ Թող Աստված Ձեզ ուժ եւ երջանկություն տա։ Ես, որ պատիվ ունեմ ինձ համարելու Ձեր անկեղծ բարեկամը, ուզում եմ առիթն օգտագործել՝ Ձեզ փոխանցելու Արցախի ժողովրդի սերը, խորին հարգանքը եւ երախտագիտությունը. Ալեքսան Հարությունյան, 09.01.1996թ.։
__________________________
ՀԱԱ, ֆոնդ 1800, ցուցակ 1, գործ 139/09.01.1996։ Պատճենը՝ ՀՀԱՆԱ, թղթ. 03/09.01.1996։
* * *
ՆԱԻՐԱ ՄԵԼՔՈՒՄՅԱՆ
ՀՀ-ում ԼՂՀ մշտական ներկայացուցիչ (1995–1997 թթ.),
ԼՂՀ Արտաքին գործերի նախարար (1997–2002 թթ.)
Ինձ թվում է, (ԵԱՀԿ Լիսաբոնյան գագաթնաժողովում) հայկական պատվիրակության բոլոր անդամներն էլ անձնական քաջություն դրսեւորեցին, որովհետեւ շատ դժվար է բավականաչափ երկար ժամանակ ճնշման տակ գտնվել։ Հայաստանն արեց այն, ինչ պարտավոր էր անել։ Հակառակ ԵԱՀԿ անդամ-պետությունների ճնշմանը, նա կանխեց Լեռնային Ղարաբաղի վերաբերյալ պարտավորեցնող բանաձեւի ընդունումը։ Արեւմտյան որոշ լրագրողներ, նկարագրելով ԵԱՀԿ նախագահի Լիսաբոնում հնչեցրած հայտարարության պահը, ուշադրություն են դարձրել «Հայաստանի նախագահի դեմքի քարացած արտահայտությանը»։ Կարծում եմ, հենց ճնշումների առջեւ տեղի չտալու եւ ողջ հայ ժողովրդի հանդեպ պատասխանատվություն ստանձնելու՝ նախագահ Տեր-Պետրոսյանի ընդունակությունը գնահատելով է, որ ԼՂՀ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանն ասել է. «Նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը բոլոր հայերի նախագահն է»։
__________________________
«Республика Армения» օրաթերթ, 11.12.1996թ.։
* * *
ՎԱՀՐԱՄ ԱԹԱՆԵՍՅԱՆ
Հրապարակախոս, ՀՀ ԳԽ պատգամավոր, ԼՂՀ ԱԺ արտաքին հարաբերությունների հանձնաժողովի նախկին նախագահ
Նենգափոխության մեխանիկա.— Lragir.am-ի մեկնաբանը մի հրապարակում է արել, որտեղ հանդիպում ենք այսպիսի ընդհանրացման. «Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի օրոք Հայաստանը ճանաչել է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը (Լեռնային Ղարաբաղի հետ միասին)՝ դրանով փակելով Հայաստանի ու Արցախի իրավական միավորման ճանապարհը եւ սկիզբ դնելով ուժասպառ անող բանակցություններին»:
Հայաստանի առաջին նախագահի եւ նրա կառավարությանը նման ծանրագույն մեղադրանք չեն ներկայացրել Տեր-Պետրոսյանի անգամ ամենաերդվյալ ընդդիմախոսները: Ոչ էլ ադրբեջանական կողմն է երբեւէ այդ մասին բարձրաձայնել: Հետեւաբար, ասվածը ոչ մի առնչություն չունի իրականության հետ: Հակառակ դեպքում պաշտոնական Բաքուն կվկայակոչեր այն իրավական ակտը, որով Հայաստանը «Լեռնային Ղարաբաղի հետ միասին ճանաչել է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը»:
Միջնորդները դա կընդունեին հիմք եւ բանակցությունների անհրաժեշտություն պարզապես չէր լինի: Միջազգային հանրությունը կպարտադրեր, որ Հայաստանը կատարի ստանձնած պարտավորությունը: Կամ իրավիճակը շտկելու համար Տեր-Պետրոսյանին հաջորդած Ռոբերտ Քոչարյանը կհայտարարեր, որ հրաժարվում է նախորդի «դավաճանական ուղեգծից» եւ կպնդեր ամեն ինչ զրոյից սկսելու տարբերակը: Կամ կբացեր Հայաստանի ու Արցախի իրավական միավորման՝ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից «փակած» ճանապարհը: Այդ կարգի հայտարարություններ Տեր-Պետրոսյանին հաջորդած նախագահները, նրանց օրոք ընտրված խորհրդարանները, նույնիսկ առանձին քաղաքական ուժեր չեն արել:
Թերեւս կուզենային, բայց փաստերն, ինչպես ասում են, համառ են: Ռոբերտ Քոչարյանը եւ Սերժ Սարգսյանը, նրանց կազմավորած կոալիցիոն կառավարությունները, նրանց քաղաքական հենարան խորհրդարանական մեծամասնությունը չէին կարող իրենց դնել ծիծաղելի դրության մեջ: Իրականությունն այն է, որ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի օրոք, երբ ՀՀՇ-ն քաղաքական մեծամասնություն էր, Հայաստանի Գերագույն խորհուրդն ընդունել է որոշում, որով անընդունելի է ճանաչված ցանկացած միջազգային կամ միջպետական համաձայնագիր, որով Լեռնային Ղարաբաղը կդիտվի իբրեւ Ադրբեջանի մաս: Այդ որոշումն ընդունվել է պատերազմի ամենաճակատագրական օրերին, երբ Լեռնային Ղարաբաղի տարածքի գրեթե կեսն օկուպացված էր, հակառակորդը բառիս բուն իմաստով բախում էր Ստեփանակերտի դարպասները:
Միջնորդներն այդ իրավիճակում ավելորդ էին համարում որեւէ բանակցային քննարկում նախաձեռնել, բոլորն սպասում էին, որ մոտակա մեկ-երկու ամսում Լեռնային Ղարաբաղի հարցը կլուծվի ինքնին՝ Ադրբեջանը կգրավի մնացած տարածքները, բնակչությունը կբռնատեղահանվի, եւ «միջադեպը կհարթվի»: Այդ պայմաններում քաղաքական հզոր կամք էր պետք՝ ի լուր աշխարհի հայտարարելու, որ Հայաստանը մինչեւ վերջ պայքարելու է հանուն Լեռնային Ղարաբաղի եւ մերժելու է ցանկացած լուծում, որը կհակասի իր եւ Արցախի ազգային-պետական շահերին: Լեռնային Ղարաբաղի հարցով Հայաստանի համար փորձություն էր ԵԱՀԿ Լիսաբոնի գագաթնաժողովը, որտեղ պաշտոնական Բաքվի նախաձեռնությամբ եւ անդամ երկրների բացարձակ մեծամասնության համաձայնությամբ պետք է ընդունվեր Լեռնային Ղարաբաղին Ադրբեջանի կազմում ինքնավարությամբ օժտելու մասին որոշում:
Հայաստանը, որի պատվիրակությունը գլխավորում էր նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, չենթարկվեց որեւէ հորդորի եւ ճնշման, սառնասրտորեն գործի դրեց վետոյի իրավունքը եւ փաստացի խափանեց գագաթնաժողովի աշխատանքները: Որպես «մխիթարություն»՝ Ադրբեջանը ստացավ ԵԱՀԿ գործող նախագահի հայտարարությունը, որը ոչ մի իրավական ուժ չունի: Սրանք են փաստերը: Եւ հակառակն ապացուցող որեւէ վկայություն պարզապես գոյություն չունի: Իսկ թե ինչո՞ւ կամ ո՞ւմ հորդորով է հայրենական լրատվամիջոցի մեկնաբանը նենգափոխում իրականությունը՝ մնում է բացարձակապես անհասկանալի:
Կարելի է չընդունել Տեր-Պետրոսյանի մոտեցումները, լինել նրա ընդդիմախոսը, ի հակակշիռ՝ բերել սեփական փաստարկները, հիմնավորումները: Նույնիսկ՝ ենթադրությունները կամ երազխաբությունից ծնված մտավարժանքները, բայց անթույլատրելի է նման, թող թույլ տրվի ասել, բութ սառնասրտությամբ նենգափոխել ոչ հեռավոր անցյալի իրողությունները: Դա վիրավորանք է Հայաստանի առաջին նախագահի, նրա կառավարության եւ Գերագույն խորհրդի հասցեին: Այն երկրի հասցեին առհասարակ, որ տառացիորեն վերջին ֆինանսական, նյութական, ռազմաքաղաքական, զուտ մարդկային ռեսուրսներն է ի սպաս դրել հանուն Արցախի եւ արցախահայության փրկության:
__________________________
hraparak.am, 25.12.2018թ.։
* * *
ԶՈՐԻ ԲԱԼԱՅԱՆ
Գրող, հրապարակախոս
Ճակատագրի հեգնանք թե՞ օրինաչափություն։ ԽՍՀՄ բանտախցից ազատ արձակվելուց հետո Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը դարձավ ազատ Հայաստանի առաջին նախագահը։ Վազգեն Մանուկյանը դարձավ վարչապետ։ [Ղարաբաղ կոմիտեի] մյուս անդամները նույնպես արժանացան պետական պաշտոնների։ Նրանք պետք է հպարտ լինեն իրենց կենսագրության այդպիսի էջով։
Հ.Գ. Ի դեպ, ես միշտ, այսպես ասած, դեմ եմ եղել Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի քաղաքականությանը։ Սակայն, երբ այժմ ինձ հարց են տալիս, ես անկեղծորեն եւ գիտակցաբար պատասխանում եմ. «Լեւոնը խորապես մտել է պատմության մեջ՝ որպես Հայաստանի առաջին նախագահ, որի օրոք են տեղի ունեցել բոլոր հաղթանակները»։ Իսկ դա հավիտենական իրողություն է։
__________________________
Зорий Балаян, Я без тебя, как парус без ветров: Стихи сквозь прозу и публицистику, Москва–Степанакерт–Иерусалим, Издательский Дом «Арцах», 2018, стр. 175–176.
(շարունակելի)