Գրիգորյան. Ռուսների դավաճանության մասին կխոսեինք, եթե խոստում տված լինեին, որ կպաշտպանեն մեզ բոլոր դեպքում

«Հրապարակի» հյուրը Լիհայի համալսարանի դասախոս, քաղաքագետ Արման Գրիգորյանն է:

- Պարոն Գրիգորյան, նախ՝ վերջին զարգացումների վերաբերյալ։ Տեսեք, Հայաստանում էր ՀԱՊԿ գլխավոր քարտուղարը, որին նորանշանակ պաշտպանության նախարար Արշակ Կարապետյանը բավականին կոշտ հայտարարություններով «դիմավորեց»։ Ասաց, որ Զասին սպասում էին Երևանում դեռ մայիսին, որ մեր համբերությունն անսպառ չէ, մենք կպաշտպանենք մեր սուվերեն տարածքները։ Իսկ նրանք, ովքեր այս ամենը որակում էին «սահմանային միջադեպեր», հանկարծ սկսեցին մտահոգություններ հայտնել: Ի՞նչ կատարվեց այս ընթացքում, որ փոխեցին բառապաշարն ու տոնայնությունը։ Ի վերջո, 1 ամիս առաջ փոխվարչապետ Ավինյանը հայտարարում էր՝ մենք կսպասենք այնքան, մինչև ադրբեջանական զինված ուժերը հեռանան մեր տարածքից։

-Նախ, ես վստահ չեմ, որ մենք ինֆորմացիա ունենք, որ կարողանանք շատ վստահ դատողություններ անել, թե որքանով է իրականում փոխվել ռուսական կողմի բառապաշարը կամ տոնայնությունը։ Ինչ վերաբերում է ՀՀ պաշտպանության նախարարի արած հայտարարությանը․ եթե այն տեղի ունեցած լիներ անցած տարվա պատերազմից առաջ, իմ ռեֆլեքսիվ ենթադրությունը կլիներ, որ ինչ-որ հիմք կա՝ նման տոնով խոսելու համար ու այդ տոնայնությունը փոխելու։ Ուրեմն, մենք ինչ-որ աջակցություն ունենք, որ մեր հնարավորությունները գնահատել են և եկել են այն եզրակացության, որ մենք դա ի վիճակի ենք անելու։ Անցած տարվա պատերազմից հետո իմ վստահությունն այդ տեսակ հարցերի նկատմամբ բավականին խարխլված է, որովհետև մենք տեսանք, որ շատ հաճախ մեր իշխանավորների հայտարարություններն ամրապնդված չեն ոչնչով։ Ես վստահ չեմ, թե այս դեպքում ինչն է պատճառը, որ Արշակ Կարապետյանի տոնայնությունը և հռետորաբանությունն այդ աստիճան ագրեսիվացել էր։ Եվ իսկապես, նա շատ կոշտ խոսեց Զասի հետ և, փաստորեն, սպառնաց, որ ուժ կկիրառի, եթե Ադրբեջանը չլքի այդ տարածքները։ Աստված տա, ես սխալ լինեմ, և այս դեպքում մենք իսկապես ունենանք մի վիճակ, երբ Հայաստանի պաշտպանության նախարարը նման ագրեսիվ հայտարարություն անի՝ հիմնվելով ինչ-որ իրական բաների վրա։ Ոչ թե պարզապես գործ ունենանք հոխորտանքի հետ։

-Պարոն Գրիգորյան, Ձեր նախորդ հարցազրույցներից մեկում ասել էիք, որ լավ  կլիներ, որ մեր իշխանությունները 2020 թ. հունիսի 12-ի ԳՇ հոռետեսական զեկույցից հետո  աչալուրջ լինեին զինվորականների զեկույցին, բայց, փոխարենը, մեր դիվանագիտությունն էլ ավելի կարծրացավ: Հիմա, ըստ Ձեզ, նորից նույն պատմությու՞նն է։

-Դրա համար եմ ասում. ես բավականին երկար ժամանակ սկսել եմ շատ զգույշ վերաբերվել նման հայտարարություններին։ Սովորաբար այդպես է, եթե նման ինչ-որ մի հայտարարություն է արվում, ենթադրությունը միշտ այն է, որ այդ մարդիկ ունեն ինչ-որ մի ինֆորմացիա, որոշակի հաշվարկ, և դրանք կանխամտածված, կշռադատված հայտարարություններ են։ Արտաքին քաղաքականությունը կամ նախարարի մակարդակով նման հայտարարությունները չեն կարող պարզապես հոխորտանքներ լինել։

-Չպետք է լինեն։

-Չպետք է լինեն, այո։ Բայց շատ ճիշտ հղում արեցիք։ Փաստորեն, երբ ուսումնասիրում ես անցած տարի տեղի ունեցածը, հատկապես, երբ պարզեցի, որ մեր քաղաքական ղեկավարությունը զգուշացված է եղել պատերազմի վտանգի մասին, մեր քաղաքական ղեկավարությունը տեղեկություններ է ունեցել, թե այդ պատերազմն ինչ սցենարով կարող է ընթանալ, նույնիսկ զգուշացված է եղել Թուրքիայի հավանական մասնակցության մասին` թե՛ Գլխավոր շտաբի, թե՛ անվտանգության ծառայությունների կողմից։ Եվ մի բան էլ․ ԳՇ զեկույցում, փաստորեն, ասվում էր, որ այդ պատերազմում չպարտվելու շանսերը շատ փոքր են։ Բացի այդ, նույնիսկ պատերազմի ընթացքում մի քանի նման հորդոր է եղել՝ քաղաքական լուծում գտնելու։ Եվ պատերազմը դադարեց միայն այն պահին, երբ, փաստորեն, դիմադրությունն անհնարին դարձավ։ Եվ եթե հիշենք, որ, չնայած այդ ամենին, մեր քաղաքական ղեկավարության հռետորաբանությունը չափազանց ագրեսիվ էր, չափազանց ինքնավստահ․․․։

Այսինքն՝ ԳՇ հայտարարությունից հետո, իսկապես, մեր դիվանագիտությունը, մեր հռետորաբանությունն ավելի կարծրացավ։ Եվ պատերազմը ցույց տվեց, որ դրա համար մենք հիմքեր չունեինք։

-Այս ցավալի զուգահեռից կարելի՞ է եզրակացնել, որ կասկածներ կամ մտավախություն ունեք, որ նույն բանն է կրկնվում, որ «հաղթելու ենք» և այլն, և հանկարծ։ Կամ գուցե սա ասվում է ներքին լսարանի՞ համար,  կամ պարտվածի այդ հոգեբանությունը ցրելու փորձեր։

-Բոլորիս տառապանքը փորձ ունի։ Իհարկե, ունեմ նման կասկածներ, և այդ կասկածները վերջին տարվա իրադարձությունների վրա են հիմնված։ Այլ վերաբերմունք ունենալը, այդ փորձից ելնելով՝ շատ դժվար է։ Գուցե այս դեպքում, նորից եմ ասում, տարբեր է։ Գուցե այս դեպքում ինչ-որ հիմք կա նման բան ասելու։ Ես պարոն Կարապետյանին չեմ ճանաչում, նրան անձամբ գնահատական տալու որևէ մտադրություն չունեմ։ Խոսքս այն մասին է, որ, առհասարակ, մեր քաղաքական վերնախավի հռետորաբանությունն ու վարքագիծը շատ հաճախ արդարացված չեն եղել ուժերի իրական հարաբերակցությամբ, իրական հնարավորություններով ու իրերի իրական դրությամբ։ Եվ այդ մտավախության հիման վրա է, որ այդքան վստահ չեմ, որ սա ինչ-որ նոր իրադրության կամ նոր գործընթացի սկիզբ է։

-Դավաճանե՞լ են արդյոք ռուսները Հայաստանին 44-օրյա պատերազմի ժամանակ։ Զուգահեռ հարց. արդյո՞ք 44-օրյա պատերազմը չի ապացուցել, որ ՀԱՊԿ-ն անարժանահավատ դաշինք է, և որ, հետևաբար, մեր երկրի անվտանգությունը չի կարելի վստահել նման դաշինքի։

-Մի տեսակ, այս վերջին ամիսներին դարձել եմ ինչ-որ մեկնաբան, մասնագետ, որը շարունակաբար այդ հարցին անդրադառնում է, շարունակաբար այդ հարցի մասին ունի կարծիք, որը դոմինանտ տեսակետից խիստ տարբերվում է, այդ պատճառով նույնիսկ բազմաթիվ պիտակների եմ արժանացել։

- Ընդհուպ մինչև պրոռուսական, Ռուսաստանի ազդեցության գործակալի:

-Այո, նաև ՌԴ գիծը պաշտպանելու, պրոռուսականության։ Նախ ասեմ, որ դա շատ տխուր է, որովհետև դա անհնարին է դարձնում առարկայական բանավեճը։ Ես ինչ-որ փաստարկներ եմ բերում, ինչ-որ բաներ ասում, իրականում՝ ոչ շատ բարդ բաներ։ Շատ ստանդարտ, շատ տարրական, միջազգայնագիտական ինչ-որ սկզբունքների մասին եմ խոսում, բայց, ցավոք, հաճախ պատասխաններն ու արձագանքները ադեկվատ չեն, և դրա պատճառով իրական բանավեճ չի ստացվում։ Հիմա` ըստ էության․ դավաճանեցի՞ն արդյոք ռուսները մեզ։ Դավաճանության մասին խոսք կարող էր լինել, եթե ռուսները մեզ հստակ խոստում տված լինեին, որ նրանք կպաշտպանեն մեզ ամեն դեպքում, անկախ այն բանից, թե ինչպիսին կլինի մեր քաղաքականությունը։ Եթե ռուսները մեզ ավելի կոնկրետ խոստում տված լինեին, որ 94 թվականի զինադադարով ստեղծված ստատուս-քվոն սառեցնելու մեր քաղաքականությունը իրենք պատրաստ են պաշտպանելու։ Եվ չնայած այդ խոստմանը, նրանք վեր են կենում և 2020 թվականի աշնանը լրիվ ուրիշ դիրքորոշում են որդեգրում, չեն օգնում, չեն աջակցում, նույնիսկ Թուրքիայի հետ համատեղ այդ մոնիթորինգային կենտրոնն են թույլ տալիս ստեղծել։ Նույնիսկ չեն դիմադրում Թուրքիայի ակտիվ աջակցությանն Ադրբեջանին։ Այդ ամենը ճիշտ է։ Բայց կարելի՞  է արդյոք որակել դա որպես դավաճանություն, իմ կարծիքով՝ ճիշտ չէ, որովհետև ռուսները մեզ նման խոստումներ չէին տվել։ Խոսքս այդ ստատուս-քվոն սառեցնելու մեր քաղաքականությունը պաշտպանելու մասին է, և նման խոստում ոչ միայն ռուսները չեն տվել․․․։

Ռուսներն ակտիվորեն քաջալերել են մեզ` գնալ կոմպրոմիսային լուծման, որը ենթադրում էր այդ տարածքների զիջումն Ադրբեջանին։ Ռուսները շատ հստակ, շարունակաբար, միշտ, և՛ պատերազմի ընթացքում, և՛ պատերազմից առաջ մեզ բացատրել են, որ իրենց շահերից չի բխում այդ միակողմանի պրոհայկական դիրքորոշում որդեգրելը, որը կհանգեցնի Ադրբեջանին ՌԴ ազդեցության գոտուց առհասարակ դուրս մղելու ինչ-որ արդյունքի, և Ադրբեջանը պատճառ չի ունենա Ռուսաստանի հետ համագործակցելու։ Կդառնա նաև հերթական գլխացավանքը Վրաստանի կամ Ուկրաինայի նման։ Կամ էդ կարգի մի բան, որը պարզապես չի բխում Ռուսաստանի շահերից։ Եվ համարել, որ եթե ռուսների այդ շահը ինչ-որ առումով ոչ լեգիտիմ է, կամ դա որակել որպես դավաճանություն, դա ուղղակի գավառականություն է։ Ես ուրիշ բառ չեմ գտնում։ Մտածել, որ այն, ինչ քո շահն է, ոչ թե քո շահն է, այլ ինչ-որ մի աբստրակտ ինչ-որ մի ճշմարտություն է, աբստրակտ բարոյական սկզբունք, որը բոլորը պարտավոր են պաշտպանել։ Միջազգային քաղաքականության մեջ նման բան չկա։ Ռուսների շահերից դա չէր բխում, ռուսներն այդ մասին պարզորոշ կերպով ասել էին։ Տարիներ շարունակ, հատկապես 15 թվականից հետո։ Երկրորդ, ՌԴ-ի հետ մեր հարաբերություններում սա ունիկալ չէ, սա ընդհանրապես դաշինքների պատմության մեջ շատ սովորական երևույթ է։ Բոլոր դաշինքները հիմնված են պայմանական խոստումների վրա, պատմության մեջ որևէ դաշինք գոյություն չունի, որ դաշնակիցն իր դաշնակցին ասի, որ ես քեզ կպաշտպանեմ բոլոր դեպքերում։ Անկախ ամեն ինչից, անկախ քո վարքագծից` անվերապահորեն կկանգնեմ քո կողքին։ Այստեղ մի շատ կարևոր խնդիր կա․ երբ նայում ես որևէ դաշինքի կետերին, պայմաններին, ամեն ինչ շատ ճշգրտորեն, շատ մանրամասնորեն ֆիքսված է այնտեղ, որպեսզի որևէ սյուրպրիզ չլինի, որևէ մեղադրանք հետո չլինի, որևէ մեկը տարակարծություն չունենա, թե խոստումներն ինչին են վերաբերում։ Եվ երբեք որևէ դաշինք հիմնված չէ այն ենթադրության վրա, որ պարտավոր ես դաշնակցից պաշտպանել, անկախ ամեն ինչից։ Եվ վերջինը․ միայն Ռուսաստանը չէր, որ մեզ չպաշտպանեց, աշխարհում ոչ ոք մեզ այս պատերազմի ժամանակ չի պաշտպանել։ Ինձ կարող են հակադարձել, որ Ռուսաստանն էր մեր դաշնակիցը, ՌԴ-ն պետք է պաշտպաներ, չնայած դրան պատասխանեցի, բայց, լավ, եթե նույնիսկ ռազմական աջակցություն մենք չէինք ակնկալում ուրիշ երկրներից, քանի որ մեր դաշնակիցը Ռուսաստանն էր, ուշագրավ պիտի լինի գոնե այն փաստը, որ որևէ երկիր, գոնե մի երկիր Ադրբեջանի ագրեսիան չի դատապարտել։ Հետևաբար, մենք պետք է մեզ հարց տանք․ արդյոք խնդիրը մեր դիվանագիտությունը չէ՞ր և մեր կարծր դիրքորոշումը չէ՞ր։ Ինձ կարող են հակադարձել, թե ինչ է նշանակում՝ կարծր դիրքորոշում։ Կամ՝ իսկ Ադրբեջանինը կարծր չէ՞ր, կամ ո՞վ է ասում, որ Ադրբեջանի դիրքորոշումն ավելի արդարացի էր։ Խոսքն այստեղ արդարացի դիրքորոշման մասին չէ, այլ այն, որ մենք, մեր դիվանագիտությունն արդարացված չէր ոչ թե ինչ-որ աբստրակտ բարոյական սկզբունքով, այլ ուժերի հարաբերակցությամբ և դիվանագիտական միջավայրով։ Այդ պատճառով է, որ շարունակաբար քննադատել եմ Նիկոլ Փաշինյանի քաղաքականությունը և դրանից առաջ գործող վարչակազմերի քաղաքականությունը։ Ամփոփեմ․ մեր քաղաքականությունն արդարացված չէր մեր ուժերով, ուժերի հարաբերակցությամբ և դիվանագիտական միջավայրով։ Հետևաբար, դա սխալ դիրքորոշում էր։ Անկախ այն բանից, թե ինչ ենք մտածում այդ տարածքների մասին, Արցախի անկախության մասին, ադրբեջանցիների դիրքորոշումների վերաբերյալ։

Մանրամասները՝ տեսանյութում։